Strafprocedure MH17

Nabestaanden van slachtoffers van de MH17-ramp hebben verschillende rechten tijdens het strafproces.

Recht op informatie
Recht op een gratis tolk wanneer de nabestaande de Nederlandse (en mogelijk in deze zaak de Engelse) taal onvoldoende/niet beheerst.
Het spreekrecht
Recht op juridische bijstand. In deze zaak worden de nabestaanden bijgestaan door het Rechtsbijstandsteam (RBT). Advocaat Sander de Lang maakt deel uit van het RBT. De bijstand in de MH17-zaak is voor de nabestaanden kosteloos.
Recht om het strafdossier in te zien. Omdat de MH17-zaak een grote zaak is met veel belangstelling, wordt door het OM echter telkens afgewogen of het verstrekken van informatie mogelijk is. Het gevolg is dat het dus niet mogelijk is om als nabestaande het volledige dossier te ontvangen. Het OM wilt voorkomen dat via informatieberichten van de media de betrouwbaarheid van getuigen kan worden beïnvloed.
Recht op schadevergoeding, zie hiervoor: ‘welke vorderingen kunnen nabestaanden indienen?’

Tijdens het MH17-proces zullen nabestaanden van de slachtoffers gebruikmaken van hun spreekrecht. Het spreekrecht is het recht voor slachtoffers of nabestaanden om tijdens eens strafrechtelijke procedure een verklaring af te leggen. Het belangrijkste doel van het spreekrecht is om het slachtoffer de mogelijkheid te bieden om de ernstige gebeurtenis een emotionele plek te geven. De rechters, de verdachte, de advocaten en eventuele andere aanwezigen luisteren naar het verhaal van het slachtoffer. Het spreekrecht bestaat alleen voor zaken waarin een zwaarder misdrijf centraal staat.
Het gaat dan om misdrijven:

waarvoor een minimum gevangenisstraf van acht jaar geldt;
vanwege het bijzondere karakter van het misdrijf het spreekrecht beschikbaar is gesteld, zoals slachtoffers van seksuele misdrijven, stalking of bedreiging.
Het slachtoffer mag in zijn verklaring zelf bepalen wat hij wilt meedelen. Mogelijke onderwerpen die in de verklaring kunnen worden opgenomen zijn de beschrijving van de gebeurtenis, de gevolgen van het misdrijf en welke straf het slachtoffer voor de dader passend vindt.

Voor het slachtoffer bestaan vier opties om de verklaring mee te delen tijdens het proces.
Het slachtoffer spreekt met de verklaring op papier;
een schriftelijke verklaring, waarbij het slachtoffer enkel woorden op papier zet, maar deze niet opleest tijdens het proces;
de verklaring op te laten lezen door iemand anders, bijvoorbeeld de advocaat;
tijdens het proces spreekt het slachtoffer, zonder daarbij een verklaring te hebben opgesteld.
De verklaring wordt als processtuk toegevoegd aan de zaak, tenzij het slachtoffer gebruik heeft gemaakt van optie 4.

De volgende personen kunnen gebruikmaken van het spreekrecht
Het slachtoffer zelf;
- Nabestaanden (maximaal 3 personen);
- De wettelijk vertegenwoordigers van een minderjarige;
- Een door het slachtoffer gemachtigd persoon;
- De levensgezel + 1 ander familielid wanneer het voor het slachtoffer fysiek niet mogelijk is om de verklaring zelf af te leggen.

Een schriftelijke slachtofferverklaring is een verklaring waarin het slachtoffer gebruikmaakt van zijn spreekrecht. In sommige gevallen kiest het slachtoffer er bewust voor om niet zijn verklaring mondeling aan de rechtbank bekend te maken, omdat het slachtoffer niet geconfronteerd wilt worden met de dader(s).

De rechtbank van de MH17-zaak zal nog bepalen op welke manier de nabestaanden gebruik kunnen maken van hun spreekrecht.

Nabestaanden kunnen een vordering tot schadevergoeding indienen tijdens het strafproces (voeging). Vereist is dat het gaat om schade die in een rechtstreeks verband staat met het handelen van de verdachte. Omdat een aantal nabestaanden al een schadevergoeding heeft ontvangen door de schikking met Malaysia Airlines, kunnen mogelijk niet alle nabestaanden een schadevergoedingsvordering instellen. Alleen de nabestaanden die geen (volledige) schadevergoeding hebben gekregen, kunnen een schadevergoedingsvordering indienen tijdens het MH17-strafproces. Wilt u weten welke schade mogelijk gevorderd kan worden, neem dan contact op met advocaat Sander de Lang, die een grote groep nabestaanden bijstaat in de MH17 strafzaak.

Het behandelen van de MH17-zaak zal enkele jaren in beslag nemen. De verwachting is dat het proces twee tot vier jaren zal duren.

Nadat het Openbaar Ministerie medio 2019 heeft bekendgemaakt dat zij vier verdachten willen vervolgen voor de MH17-ramp, is een Rechtsbijstandsteam (RBT) ingesteld om alle nabestaanden juridische hulp te verlenen tijdens de MH17-strafzaak. Het RBT bestaat uit negen Nederlandse advocaten, onder wie de advocaten van het oorspronkelijke Kernteam MH17 en twee strafrecht advocaten. Advocaat Sander de Lang is zowel lid van het RBT als het Kernteam MH17 en sinds dag 1 betrokken bij de ramp met MH17.

Nabestaanden van de slachtoffers van de MH17-ramp hebben het recht op informatie. Dit betekent dat zij recht hebben op kennisname en afschrift van stukken uit het strafdossier of het toevoegen van stukken aan het dossier.

Het Openbaar Ministerie vindt het van belang dat de nabestaanden op de hoogte zijn van de vorderingen van het strafproces, alvorens bekendmakingen aan de pers worden gedaan. Omdat de MH17-zaak een grote, internationale zaak is waar veel belangstelling voor is, moet het Openbaar Ministerie echter extra voorzichtig omgaan met informatie uit het strafdossier. De advocaat van de nabestaande(n) kan wel altijd een verzoek doen om bepaalde informatie in te zien, maar er bestaat geen garantie dat alle informatie wordt vrijgegeven.

Het MH17-startproces gaat van start op 9 maart 2020. Op 9 maart begint de eerste fase, die zal bestaan uit regiezittingen. Omdat nog niet duidelijk is hoe lang de regiezitting precies duurt, staat nog niet vast wanneer de inhoudelijke behandeling van het proces zal starten.

De rechtbank Den Haag heeft de volgende data het Justitieel Complex Schiphol gereserveerd voor de behandeling van de MH17-zaak:

9 tot en met 13 maart 2020
· 23 tot en met 27 maart 2020
· 8 juni tot en met 3 juli 2020
· 31 augustus tot en met 13 november 2020
1 februari tot en met 26 maart 2021

De behandeling van de MH17 vindt plaats in het Justitieel Complex Schiphol in Badhoevedorp. De zitting zal plaatsvinden in de zittingszaal D. Zaal D is bedoeld voor partijen die een vaste rol in het proces hebben, zoals de advocaten van de verdachten, de advocaten van de nabestaanden (het Rechtsbijstandsteam; RBT) en het Openbaar Ministerie. In de zalen direct naast zaal D kunnen belangstellenden en journalisten via een livestream het proces volgen. Wil je als belangstellende het proces bijwonen, dan moet je je vanwege veiligheidsredenen online aanmelden via de website van de rechtbank Den Haag. Zonder aanmelding is het niet mogelijk om de zitting bij te wonen.

De landen die deel uitmaken van het JIT-team hebben gezamenlijk een verdrag opgesteld waarin is bepaald onder welke omstandigheden en op welke locatie het proces wordt uitgevoerd. Dit verdrag is door de Staten-Generaal van Nederland aangenomen en vervolgens is de Wet Vervolging en berechting verdachten MH17 in werking getreden. Op basis van deze wet is de rechter bevoegd om de verdachten te berechten.
De belangrijkste onderwerpen uit het verdrag zijn:
- Nederland heeft de rechtsmacht om namens de JIT-landen de verdachten te vervolgen
- Berechting kan plaatsvinden via een videoconferentie
- Uitlevering van verdachten
- De tenuitvoerlegging van de straffen

Tijdens het proces zal het Nederlandse strafprocesrecht de basis vormen. Vanwege het bijzondere karakter van de rechtszaak zijn echter door een aantal aanpassingen gemaakt in de Wet Vervolging en berechting verdachten MH17. De verschillen zijn:
Alleen de rechtbank Den Haag is bevoegd om de MH17-zaak te behandelen. Onder het normale Nederlandse strafprocesrecht wordt de bevoegdheid van de rechter/rechtbank bepaalt op basis van de regio waar het delict heeft plaatsgevonden of waar de verdachte woonachtig is.
- Onder het Nederlandse strafprocesrecht is het niet mogelijk dat een ander land Nederland verzoekt een van zijn inwoners te vervolgen (overname van strafvervolging) wanneer deze inwoner zijn woon- of verblijfplaats buiten Nederland heeft. In de Wet Vervolging en berechting verdachten MH17 wordt de Nederlandse rechtbank toch bevoegd verklaard om deze zaak te behandelen.
- Door de wet is het mogelijk gemaakt om de verdachte via een videoconferentie te berechten. Onder het normale strafprocesrecht is dit niet mogelijk; de berechting vindt plaats binnen de muren van de rechtszaal.
- De voorzitter van het strafproces mag, vanwege het internationale karakter van het proces, bepalen dat Engels wordt gesproken tijdens het onderzoek ter terechtzitting.
De artikelen 53 en 54 van de Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen worden buiten toepassing verklaard tijdens het proces.

Het JIT (Joint Investigation Team) is verantwoordelijk voor het onderzoek van een zaak met een internationaal karakter. Er is een speciale MH17-JIT opgericht waarbij de autoriteiten uit de landen Nederland, Australië, Maleisië, België en Oekraïne met elkaar samenwerken.
Om de zaak zo effectief mogelijk te onderzoeken, stelt het JIT regels op waar alle deelnemende landen zich aan moeten houden. Het JIT heeft in de MH17-zaak onderzoek gedaan naar de oorzaak van de crash en heeft de vier verdachten opgespoord.

De MH17-zaak wordt behandeld door drie rechters en een reserverechter. Bij rechtszaken die naar verwachting lang zullen duren, wordt vaker gebruik gemaakt van een reserverechter. Wanneer het voor een behandelend rechter (tijdelijk) niet mogelijk is om de zaak verder te behandelen, kan de reserverechter deze rol overnemen.

De voorzitter van de zaak is mr. H. Steenhuis. De twee andere rechters zijn mr. D.A.C. Kosters en mr. C.I.H. Kerstens-Fockens. De reserverechter is mr. D.R. Glass.

Bij grote, complexe rechtszaken (zoals de MH17-ramp) wordt een regiezitting vooraf aan het inhoudelijke proces gehouden. Dit geeft de partijen die betrokken zijn bij de rechtszaak, zoals de rechter, het Openbaar Ministerie en de betrokken advocaten de mogelijkheid om te bespreken hoe het procesverloop eruit gaat zien. Tijdens een regiezitting kan bijvoorbeeld worden besproken of het horen van getuigen op verzoek van de verdachte wenselijk is. De regiezitting maakt deel uit van de vervolging en het is aan de rechters om te beslissen hoe de procesinrichting verder verloopt.

De hoofdrolspelers van het MH17-strafproces zijn de rechters, het Openbaar Ministerie, het Rechtsbijstandsteam ook wel RBT (dat is het advocatenteam dat de nabestaanden vertegenwoordigt), de vier verdachten, de advocaten van de verdachte(n).

Het OM heeft medio 2019 besloten om over te gaan op vervolging van vier verdachten inzake de MH17-ramp. De verdachten worden vervolgd voor de volgende misdrijven.
1. Het doen verongelukken van een luchtvaartuig (artikelen 168 en 47 van het Wetboek van Strafrecht).
2. Moord/doodslag (artikelen 289, 47 en 48 van het Wetboek van Strafrecht).

De officier van justitie heeft de vier verdachten via een dagvaarding opgeroepen te verschijnen om op 9 maart 2020, 8 juni 2020 en op 1 februari 2021 te verschijnen. (Ook zijn er internationale aanhoudingsbevelen verstuurd en zijn de verdachten op de internationale Opsporingslijsten gezet).

De MH17-zaak wordt behandeld door rechters die verbonden zijn aan de Rechtbank Den Haag. Vanwege de omvang van de zaak en de grote internationale belangstelling door onder andere de media, vindt het MH17-proces niet plaats in Den Haag, maar in het Justitieel Complex Schiphol. Een andere reden waarom voor deze locatie is gekozen, is dat het Complex vele malen zwaarder wordt beveiligd.