Waar mensen werken, worden er fouten gemaakt. Dat is niet alleen zo op kantoor of in de fabriek, maar ook in de gezondheidszorg. In dergelijke gevallen spreken we mogelijk over een medische fout. De verschillende actoren in de gezondheidszorg kunnen zo'n medische fout maken. In de praktijk zal een zorgbeoefenaar hiervoor een verzekering afsluiten. Zo kan een medische fout de tandarts niet financieel in de problemen brengen. Dergelijke fouten moeten koste wat het kost voorkomen worden, want ze kunnen verregaande gevolgen hebben. Wat is bij een medische fout de definitie en wanneer is er sprake van een medische fout? Hieronder is het een en ander uitgelegd.
In de gezondheidszorg worden elke dag veel handelingen verricht. Niet alleen door artsen in het ziekenhuis, maar ook door bijvoorbeeld de huisarts, tandarts, verpleegkundigen, gynaecologen of fysiotherapeuten. Zij zullen over het algemeen hun best doen om u zo goed mogelijk te behandelen. Toch kan het gebeuren dat er iets verkeerd gaat. Waar mensen aan de slag zijn, worden er immers fouten gemaakt. Fouten bij medische behandelingen kunnen helaas verstrekkende gevolgen hebben, met de nodige (financiële) schade van dien.
Maar wanneer is er nu sprake van een medische fout? Wanneer sprake is geweest van een medische behandeling waarbij niet het verwachte of het gewenste resultaat is bereikt, betekent dit nog niet automatisch dat er ook sprake is van een medische fout. Fout gegaan is immers niet altijd fout gedaan. In de juridische betekenis is de definitie van een medische fout een stuk genuanceerder. Er is – in juridische zin – pas sprake van een medische fout als een zorgverlener verwijtbaar medisch onzorgvuldig heeft gehandeld. Dat wil zeggen dat de zorgverlener niet conform de voor hem geldende medische richtlijnen en protocollen (ook wel: de medisch professionele standaard) heeft gehandeld.
De meest voor de hand liggende medische fout vindt tijdens de behandeling plaats. Een medische fout kan zich echter ook voorafgaand aan de behandeling manifesteren, wanneer de communicatie met de zorgverlener over de behandeling niet goed verliep. En hoe zit het eigenlijk met een complicatie? Dat is niet lang niet altijd een medische fout in de juridische zin van het woord.
Als de patiënt schade lijdt als gevolg van een medische fout tijdens de behandeling, dan kan de patiënt de zorgverlener daarvoor aansprakelijk stellen en een schadevergoeding claimen. Er moet dan wel echt sprake zijn van een fout door de zorgverlener, een fout die te vermijden was geweest. Het gaat hierbij om de vraag: 'Heeft de zorgverlener gehandeld zoals een (andere) redelijk bekwame en redelijk handelende zorgverlener in dezelfde omstandigheden zou hebben gehandeld?' Indien dit niet het geval is, valt de zorgverlener dit misschien wel te verwijten en dan kan de zorgverlener aansprakelijk worden gesteld voor de schade die als gevolg van de medische fout is ontstaan.
De beoordeling of de zorgverlener heeft gehandeld zoals een (andere) redelijk bekwame en redelijk handelende zorgverlener in dezelfde omstandigheden zou hebben gehandeld, vindt grotendeels plaats aan de hand van (veelal medische) protocollen en richtlijnen die voor de desbetreffende zorgverlener gelden (de medisch professionele standaard). Zo gelden er voor huisartsen andere protocollen en richtlijnen dan voor een tandarts of een fysiotherapeut. Getoetst moet worden of de zorgverlener zich tijdens de medische behandeling aan deze protocollen en richtlijnen heeft gehouden. Aangezien dit een medische beoordeling is, zal deze beoordeling moeten worden gedaan door een medicus. De vraag of er een medische fout is gemaakt, is hierdoor naast een juridisch vraagstuk ook een medisch vraagstuk. Het inschakelen van een medicus (een medisch adviseur) is in de meeste gevallen noodzakelijk om te kunnen beoordelen of er een medische fout is gemaakt waarvoor de zorgverlener aansprakelijk is te stellen.
Niet altijd hoeft het te gaan om een medische fout tijdens de behandeling. Er kan ook sprake zijn van een medische fout door slechte communicatie vooraf. Als patiënt heeft u namelijk het recht om goed geïnformeerd te worden door uw zorgverlener. Zo moet u onder andere geïnformeerd worden over wat de behandeling inhoudt en de eventuele te verwachten risico's. Op basis hiervan kunt u voor u zelf de afweging maken of u de behandeling wel of niet ondergaat.
Wanneer de zorgverlener nalaat om u voorafgaand aan de medische behandeling te informeren over de behandeling en de daarbij te verwachten risico's, kan er eveneens sprake zijn van een (medische) fout en aansprakelijkheid van de zorgverlener. Of toch wanneer een van deze risico's zich tijdens de behandeling manifesteert.
Niet in alle gevallen waarin u voorafgaand aan de behandeling niet volledig bent geïnformeerd, is er echter sprake van een (medische) fout. Allereerst moet worden onderzocht of het risico dat zich bij u voordeed een bij de behandeling bekend risico is. Als dat niet het geval is, had de zorgverlener u hierover ook niet kunnen informeren. Wanneer het risico wel een bekend risico is, moet vervolgens worden beoordeeld of u van de behandeling had afgezien als u voorafgaand aan de behandeling was geïnformeerd over het risico. Zo nee, dan is er immers geen schade als gevolg van het niet deugdelijk informeren. Belangrijke factoren bij deze beoordeling zijn onder andere de medische noodzaak van de behandeling en of er alternatieve behandelmogelijkheden waren met wellicht minder grote risico's.
De beoordelingen of 1) u voorafgaand aan de behandeling onvoldoende bent geïnformeerd, 2) bij u een bekend risico van de behandeling heeft gemanifesteerd en 3) of u had afgezien van de behandeling wanneer u voorafgaand aan de behandeling wel volledig was geïnformeerd, zijn eveneens gedeeltelijk medisch van aard. Ook in het geval van slechte communicatie vooraf is daarom in de meeste gevallen de inschakeling van een medicus (een medisch adviseur) noodzakelijk. Enkel zo is het mogelijk om te beoordelen of er een medische fout is gemaakt waarvoor de zorgverlener aansprakelijk is te stellen.
In de praktijk blijken medische fouten door slechte communicatie vaak voor te komen. Medische fouten door slechte communicatie kunnen soms verregaande gevolgen hebben, het kan zelfs resulteren in sterfgevallen. Medische fouten door slechte communicatie kunnen op verschillende manieren ontstaan. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van miscommunicatie tussen het zorgpersoneel en de patiënt, tussen de arts en de verpleegkundige, tussen twee specialisten en dergelijke meer.
Bij miscommunicatie tussen het zorgpersoneel onderling gaat het vaak over fouten bij de communicatie met betrekking tot de toestand van de patiënt. Ook een slechte documentatie en het eenvoudigweg niet of onvoldoende lezen van het medisch dossier van de patiënt zijn veelvoorkomende oorzaken van medische fouten door slechte communicatie.
Bij miscommunicatie tussen de patiënt en het zorgpersoneel gaat het om andere situaties. Onder andere een ontoereikende en/of onvoldoende geïnformeerde toestemming vormt een belangrijke oorzaak van medische fouten door slechte communicatie. Ook ontoereikende kennis (bv. omtrent medicijnen), onvolledige follow-upinstructies en het verstrekken van verkeerde informatie zijn belangrijke oorzaken van medische fouten door slechte communicatie. Voorts kan ook de taalbarrière voor problemen zorgen. Het kan ervoor zorgen dat de patiënt onvoldoende begrijpt wat de behandeling inhoudt, wat de risico's zijn en wat hij na de behandeling zelf dient te doen. Het vormt dan ook een belangrijke oorzaak voor medische fouten door slechte communicatie.
Het goede nieuws is dat medische fouten door slechte communicatie te bestrijden is. Er zijn verschillende strategieën die daartoe kunnen bijdragen. Het gaat dan bijvoorbeeld om rollenspellen en veiligheidsoefeningen in combinatie met het aanscherpen van de communicatieve vaardigheden. Ook specifieke procedures met betrekking tot ploegwisselingen en zorgovergang dragen bij aan het voorkomen van medische fouten door een slechte communicatie. Denk verder aan directe observaties om hiaten in het teamwerk tijdig op te merken en aan het beter documenteren van de toestand van de patiënt door middel van EPD-updates.
Tijdens behandelingen kunnen zich complicaties voordoen, waardoor u schade kunt lijden. Een complicatie is echter niet zonder meer een medische fout. Allereerst zal moeten worden vastgesteld of het daadwerkelijk om een complicatie gaat of dat er door de zorgverlener een fout is gemaakt. Die beoordeling zal in veel gevallen door een medicus moeten worden gemaakt. Wanneer eenmaal vaststaat dat het gaat om een complicatie, komt het vervolgens neer op de communicatie voorafgaand aan de behandeling over de mogelijke complicaties. Bent u daarover voorafgaand aan de behandeling geïnformeerd en heeft u toch ingestemd met de behandeling? Dan kun u de zorgverlener niet aansprakelijk stellen voor de complicatie. Was u echter niet geïnformeerd over het risico van de complicatie, dan geldt dezelfde beoordeling als voor de beoordeling van een medische fout door slechte communicatie vooraf zoals hiervoor omschreven.
Wanneer u vermoedt dat er sprake is geweest van een medische fout, is het belangrijk om eerst het medisch dossier op te vragen. In Nederland is het wettelijk zo geregeld dat degene die een schadevergoeding eist, het bewijs voor de aansprakelijkheid moet leveren. U heeft als patiënt recht op inzage in en een afschrift van uw medisch dossier, waardoor u dit kunt opvragen bij uw zorgverlener. Hij of zij is dan verplicht om dit aan u te verstrekken.
Aangezien de vraag of er een (medische) fout is gemaakt door uw zorgverlener naast een juridisch vraagstuk grotendeels een medisch vraagstuk is, zullen wij als advocaten een medicus moeten inschakelen om het medisch dossier vervolgens te beoordelen. Wij schakelen daartoe een medisch adviseur in. Aan de hand van de uitkomst van zijn beoordeling kunnen wij de juridische kans van slagen van de zaak beoordelen en met u de vervolgstappen bepalen.
Als de zorgverlener aansprakelijk is, moet uw schade als gevolg van de medische fout worden vergoed. De schade wordt doorgaans betaald door de verzekeraar van de zorgverlener of het ziekenhuis. Uw schade bestaat uit materiële schade (gemaakte kosten of misgelopen inkomsten) of immateriële schade.
Bij immateriële schade gaat het om schade die eigenlijk niet in een geldbedrag is uit te drukken. Denk bijvoorbeeld aan het verdriet en de pijn die het slachtoffer moest doormaken, het moeten leven met beperkingen, het leed doordat hij zijn hobby's niet langer kan beoefenen of de schaamte door bijvoorbeeld een ontsierend litteken of een geamputeerd lichaamsdeel. Onlangs heeft het UMC te Utrecht een recordbedrag aan smartengeld (€ 350.000) betaald aan een vrouw die het slachtoffer is geworden van een ernstige medische fout. De arts in deze zaak had weefsel uit de baarmoederhals van het slachtoffer laten onderzoeken op kwaadaardige cellen, maar hier geen vervolg aan gegeven. Pas twee jaar later werd deze uitslag toevallig alsnog gevonden, maar het slachtoffer bleek inmiddels al ongeneeslijk ziek te zijn.
Wat u in ieder geval als eerste stap kunt doen, is het medisch dossier bij uw zorgverlener opvragen. Aan de hand daarvan kan onze medisch adviseur vervolgens een medische beoordeling maken, op basis waarvan wij vervolgens een juridische beoordeling kunnen maken.
Naast het (civiel) aansprakelijk stellen van de zorgverlener zoals hiervoor omschreven, zijn er ook nog andere wegen die u zelf (zonder inschakeling van een belangenbehartiger) kunt bewandelen. Het is echter niet via elke weg mogelijk om een schadevergoeding te claimen. Maar misschien is een schadevergoeding ook niet wat u wilt bereiken. Wellicht gaat het u om de erkenning van de fout of om het aanpakken van hoe de communicatie met de arts of met het ziekenhuis is verlopen. Bij het (civiel) aansprakelijk stellen van uw zorgverlener, wordt de claim doorgaans behandeld door de verzekeraar van de kliniek/het ziekenhuis. Er vindt hierdoor niet of nauwelijks contact plaats met de zorgverlener. Dat contact kan misschien juist voor u van belang zijn, waardoor andere mogelijkheden zijn te overwegen.
We raden aan uw klacht altijd eerst met de zorgverlener zelf te bespreken. Soms lost dit het geschil al op. Dit helpt ook misverstanden uit de wereld.
Als een gesprek met uw zorgverlener niet of onvoldoende heeft geholpen, dan kunt u contact opnemen met de klachtenfunctionaris van het ziekenhuis of de kliniek. Een klacht hoeft niet direct schriftelijk te worden gemeld, dit kan ook mondeling, bijvoorbeeld via de telefoon. Op het moment dat de klacht schriftelijk wordt ingediend, geldt een wettelijk verplichte reactietermijn van zes weken. De contactgegevens van de klachtenfunctionaris staan in de klachtenregeling van de kliniek en moeten gemakkelijk voor u beschikbaar zijn. Meestal staan deze gegevens ook op de website van de kliniek. De klachtenfunctionaris neemt geen letselschadeclaims in behandeling. Het is dan ook niet mogelijk om eventuele schade vergoed te krijgen via deze weg.
Komt u niet tot een oplossing met de zorgverlener of de klachtenfunctionaris of heeft u hier geen vertrouwen in? Dan is het mogelijk om een officiële klacht bij de onafhankelijke klachtencommissie in te dienen. De klachtencommissie onderzoekt de klacht, waarbij (schriftelijk) hoor en wederhoor plaatsvindt. Dit betekent dat aan zowel u als de zorgverlener waarover de klacht gaat, wordt gevraagd wat er precies is gebeurd. Vervolgens beoordeelt de klachtenfunctionaris of de klacht gegrond of ongegrond is. Ook hier geldt weer dat het niet mogelijk is uw schade te laten vergoeden via deze weg. Wel kan de klachtencommissie in de uitspraak aanbevelingen voor verbeteringen doen bij de Raad van Bestuur van het ziekenhuis.
Als bemiddeling door een klachtfunctionaris niet lukt, of u bent niet tevreden met het oordeel van de zorgaanbieder over de ingediende klacht, dan kan het geschil worden voorgelegd aan de geschillencommissie. Dit is een onafhankelijke, wettelijk erkende instantie waar de zorgaanbieder zich (verplicht) bij heeft aangesloten.
Dit geldt niet alleen voor zorginstellingen, zoals een ziekenhuis, maar ook voor zelfstandige beroepsbeoefenaren, zoals zzp'ers, huisartsen en fysiotherapeuten. Deze verplichting geldt ook voor aanbieders van alternatieve geneeswijzen en cosmetische behandelingen. Dit is in de wet (Wkkgz) zo geregeld.
Een geschilleninstantie geeft binnen zes maanden een bindend oordeel over het geschil en kan een schadevergoeding toekennen tot € 25.000. Maar pas op; wanneer gekozen wordt voor het indienen van een klacht bij de geschillencommissie, kan vervolgens niet meer worden overgestapt naar de rechter. Ook kan niet alsnog een hogere schadevergoeding dan € 25.000 worden gevorderd. De uitspraak van de geschillencommissie is bindend en u kunt niet in beroep gaan als u het niet eens bent met deze uitspraak. De klacht moet binnen een jaar na de melding bij de zorgaanbieder worden ingediend bij de geschillencommissie.
Als laatste is er de mogelijkheid om een klacht over de zorgverlener in te dienen bij het Medisch Tuchtcollege. Ook hier geldt dat er geen schadevergoeding kan worden geclaimd.
Het doel van het medisch tuchtrecht is namelijk enkel het bewaken en het bevorderen van de kwaliteit van de beroepsuitoefening in de individuele gezondheidszorg, zodat de patiënt wordt beschermd tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen. Om die kwaliteit te bewaken en te bevorderen, zijn voor medisch specialisten professionele regels opgesteld (de richtlijnen en protocollen) waar zij zich aan moeten houden. Wanneer de zorgverlener niet conform deze regels heeft gehandeld, kunt u daarover een klacht indienen bij het Medisch Tuchtcollege. U kunt echter niet over alle zorgverleners een klacht indienen bij het Medisch Tuchtcollege. Het medisch tuchtrecht geld alleen voor zorgverleners die zijn geregistreerd in het BIG-register. Verder vallen de klinisch technologen en de Bachelor Medisch Hulpverleners gedeeltelijk onder het tuchtrecht.
Een klacht bij het Medisch Tuchtcollege kunt u indienen door middel van het klaagschriftformulier op de website van het Medisch Tuchtcollege of per brief. Zie voor meer informatie daarover ook onze pagina "medisch tuchtrecht letselschade". Doorgaans krijgt de zorgverlener de mogelijkheid om schriftelijk op uw klacht te reageren en vindt er daarna nog een mondelinge behandeling plaats. Bij deze mondelinge behandeling kunt u net als de zorgverlener het een en ander toelichten. Het Medisch Tuchtcollege kan ook vragen stellen. Uiteindelijk zal het Medisch Tuchtcollege een uitspraak doen richting de zorgverlener, die kan bestaan uit:
Al met al neemt een procedure bij het Medisch Tuchtcollege circa acht maanden in beslag. Wanneer u het niet eens bent met de beslissing van het (regionaal) Medisch Tuchtcollege, kunt u beroep aantekenen tegen die beslissing bij het Centraal Medisch Tuchtcollege in Den Haag. De beroepsprocedure neemt opnieuw circa 12 maanden in beslag.
Hoewel het indienen van een klacht bij het Medisch Tuchtcollege de nodige tijd vergt, kan dit ook bijdragen in een zaak over de (civiele) aansprakelijkheid van de zorgverlener. Wanneer het Medisch Tuchtcollege namelijk oordeelt dat er door de zorgverlener onzorgvuldig is gehandeld, kunt u dit in de civiele (letselschade)zaak tegen de zorgverlener of het ziekenhuis/de kliniek gebruiken.
De (verzekeraar van de) zorgverlener zal dan maar moeilijk kunnen volhouden dat er niet onzorgvuldig is gehandeld. Hoewel de civiele rechter niet gebonden is aan de uitspraak van het Medisch Tuchtcollege, zal zij hier zelden van afwijken.
Een klacht indienen bij het Medisch Tuchtcollege kan dus zeker de moeite waard zijn. Daarnaast heeft, anders dan de (civiele) letselschadezaak over de medische fout, de uitspraak van het Medisch Tuchtcollege invloed op de zorgverlener zelf. De advocaatkosten komen bij een tuchtzaak, anders dan bij een letselschadezaak, echter wel voor eigen rekening. Houd hier gelieve rekening mee.