Door Tirza Oude Vrielink
Artikel 7:658 BW
Op grond van artikel 7:658 lid 1 BW in combinatie met artikel 150 Rv ontstaat er een vermoeden van aansprakelijkheid op het moment dat de werknemer stelt en bij betwisting bewijst dat hij schade heeft geleden in de uitvoering van zijn werkzaamheden. Vervolgens geldt op grond van de arbeidsrechtelijke omkeringsregel dat de werkgever aansprakelijk is, tenzij hij aantoont dat hij zijn zorgplicht is nagekomen, dat er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid of dat de schade ook zou zijn ontstaan als hij zijn zorgplicht wel zou zijn nagekomen (art. 7:658 lid 2 BW).
In de uitoefening van de werkzaamheden
De zinsnede ‘in de uitoefening van de werkzaamheden’ moeten ruim worden uitgelegd. In eerste instantie is de zorgplicht gekoppeld aan de arbeidsplaats, hetgeen ook blijkt uit de term ‘lokalen’ zoals opgenomen in artikel 7:658 BW. Daarnaast is het gekoppeld aan de opgedragen werkzaamheden omdat de omvang van de zorgplicht samenhangt met de zeggenschap van de werkgever ten aanzien van de werkplek en zijn bevoegdheid om aanwijzingen te geven over de (wijze van) uitoefening van de werkzaamheden alsmede de mogelijkheid om maatregelen aangaande de veiligheid te treffen (HR 22 januari 1999, NJ 1999/534, m.nt. PAS (S./Reclassering)). Zo was bij een ongeval tijdens een ballonvaart als onderdeel van een jaarlijks kantooruitje artikel 7:658 BW niet van toepassing omdat de werkgever geen zeggenschap had over het uitje en geen bevoegdheid had om instructies te geven (Rb Amsterdam 8 januari 2003 en 7 april 2004, JAR 2004/108 (Six/KPMG Management Consulting NV).
Al in 1993 heeft de Hoge Raad geoordeeld dat de zorgplicht van de werkgever niet is beperkt tot de eigenlijke werkplek (HR 1 juli 1993, NJ 1993/687 (Power/Ardross)). Uit het arrest blijkt dat het vereiste dat de schade moet zijn opgelopen in de uitoefening van de werkzaamheden niet zo eng moet worden opgevat dat de werkgever slechts aansprakelijk zou zijn bij schade die is opgelopen tijdens daadwerkelijke uitvoering van de opgedragen werkzaamheden. In latere rechtspraak heeft de Hoge Raad dit uitgangspunt herhaald (zie o.a. HR 20 september 1996, NJ 1997/198 (Pollemans/Hoondert); HR 9 augustus 2002, NJ 2004/235, m.nt. G.J.J. Heerma van Voss (De Bont/Oudenallen) en HR 12 december 2008, NJ 2009/332, m.nt. T. Hartlief (Maatzorg/Van der Graaf)).
Voldoende nauw verband met de te verrichten werkzaamheden
Om letsel dat is opgelopen tijdens een bedrijfsuitje op grond van artikel 7:658 BW op de werkgever te kunnen verhalen is vereist dat de activiteit is aan te merken als ‘door de werknemer te verrichten werkzaamheden’. Dat is het geval wanneer er tussen de activiteit en de door de werknemer te verrichten werkzaamheden een voldoende nauw verband bestaan (zie o.a. Rb. Utrecht 23 augustus 2012, JAR 2012/305 (Speedboat)). Een bekend voorbeeld waarin hiervan geen sprake was is het Rollerskate-arrest (HR 17 april 2009, JAR 2009/128 (Rollerskate)). Artikel 7:658 BW werd niet van toepassing geacht bij letsel tijdens een skate-activiteit in de lobby van het kantoor omdat niet gezegd kon worden dat het ongeval zich heeft voorgedaan in de uitoefening van de werkzaamheden. Een voldoende nauwe band tussen de uitoefening van de door haar te verrichten werkzaamheden en de festiviteit ontbrak.
In de eerder aangehaalde Speedboat-uitspraak was dat voldoende nauwe verband er wel. Uit deze uitspraak kan worden opgemaakt dat het moment waarop de activiteit plaatsvindt, de vrijwillige of verplichte deelname en het doel van het uitje relevante criteria zijn voor het aannemen van een voldoende nauw verband met de werkzaamheden. In de uitspraak stond letsel opgelopen tijdens een speedboattocht op een jaarlijkse landelijke personeelsdag centraal. Ondanks dat het evenement op een zaterdag plaatsvond is een voldoende nauw verband aangenomen. Dat was het geval omdat de dag tot doel had om de onderlinge band en teamspirit te verstreken, en het daarmee het bedrijfsbelang diende. Bovendien werd aangedrongen op deelname en werd deelname door werknemers als sociale verplichting ervaren. Onder deze omstandigheden is door de rechtbank een voldoende relevante band tussen de personeelsdag en de te verrichten werkzaamheden aanwezig geacht en is aansprakelijkheid op grond van artikel 7:658 BW aangenomen.
Tijdens werktijd
Een voldoende nauw verband wordt sneller aangenomen wanneer de (ontspannende) activiteit tijdens de gewone werktijd plaatsvindt of tussen gebruikelijke werkzaamheden door. Zo was Oracle aansprakelijk voor het letsel dat Bos opliep toen een Land Rover zonder gordels tijdens een tocht over de hei door een kuil reed (Rb. Utrecht 3 september 1997, JAR 2000/13 (Bos/Oracle Nederland BV)). Het voldoende nauwe verband tussen de (ontspannende) activiteit en de te verrichten werkzaamheden werd hier aangenomen omdat de autorit plaatsvond tussen twee zakelijke bijeenkomsten in tijdens een tweedaagse heisessie met diner en overnachting. Dat de rit facultatief was doet hieraan niet af omdat de werkneemster zich uit hoofde van haar voorbeeldfunctie als human resources manager moeilijk aan het evenement kon onttrekken.
Verplichte deelname
Dat verplichte deelname een ontspannen uitje tot onderdeel van de te verrichten werkzaamheden kan maken kwam in de Speedboat-uitspraak en in Bos/Oracle Nederland BV al zijdelings ter sprake. Ook in Hoogstad/Vlisco Helmond BV (Hof ’s-Hertogenbosch 22 juni 2004, JAR 2004/237) speelt de verplichte aanwezigheid een grote rol bij de toepasbaarheid van artikel 7:658 BW. Hoogstad liep whiplashgerelateerde letsel op toen hij tot zijn knieën in de zee voor Ivoorkust stond en van achter werd overvallen door een krachtige golf. Omdat het strandbezoek onderdeel uitmaakte van het verplichte programma tijdens een ‘technical meeting’ en Hoogstad gezien zijn functie bovendien het goede voorbeeld diende te geven met zijn aanwezigheid is artikel 7:658 BW hier volgens het hof van toepassing. Een schending van de zorgplicht werd echter niet aangenomen waardoor de werkgever niet aansprakelijk was. In Gielen/Spaar Select Venlo BV (Hof ’s-Hertogenbosch 6 juli 2004, JAR 2004/187) was de vrijblijvendheid bij een bedrijfssportdag die buiten het kantoor om was georganiseerd en plaatsvond in het weekend reden om artikel 7:658 BW niet van toepassing te verklaren.
Bewijsvoordeel en bijzondere eigenschuldregeling
Een groot voordeel van het kunnen aanmerken van het bedrijfsuitje als ‘door de werknemer te verrichten werkzaamheden’ is dat dan de bijzondere werknemersvriendelijke bewijsregels gelden. Zo is op de werkgeversaansprakelijkheid van artikel 7:658 BW het hiervoor al aangehaalde bewijsvoordeel van de arbeidsrechtelijke omkeringsregel van toepassing. Daarnaast op grond van artikel 7:658 lid 2 BW een bijzondere eigenschuldregeling. De ‘gewone’, genuanceerde eigenschuldregel van artikel 6:101 BW wordt in lid 2 immers buiten spel gezet doordat aansprakelijkheid slechts komt te vervallen in het geval van opzet of bewuste roekeloosheid. Het betreft een alles-of-nietssysteem, waarin geen ruimte is voor schulddeling. Sinds Pollemans/Hoondert (HR 20 september 1996, NJ 1997/198, m.nt. P.A. Stein) weten we bovendien dat van opzet of bewuste roekeloosheid alleen sprake is indien de werknemer zich, tijdens het verrichten van zijn onmiddellijk aan het ongeval voorafgaande gedraging, van het roekeloos karakter van die gedraging daadwerkelijk bewust is geweest. Hieraan zal dan ook niet snel worden voldaan.
Goed werkgeverschap artikel 7:611
Lukt het niet om een bedrijfsuitje als onderdeel van de ‘door de werknemer te verrichten werkzaamheden’ te kwalificeren dan is artikel 7:611 BW een mooie subsidiaire grondslag. Een werkgever die voor zijn personeel een activiteit organiseert of doet organiseren waaraan een bijzonder risico op schade voor de deelnemende werknemers verbonden is, is uit hoofde van goed werkgeverschap gehouden de ter voorkoming van die schade redelijkerwijs van hem te verwachten zorg te betrachten. Anders dan het geval is bij toepasselijkheid van artikel 7:658 BW, gelden de bijzondere regels over bewijslastverdeling en eigen schuld van de werknemer hierbij niet. In het geval van een vordering op grond van het goed werkgeverschap ligt de bewijslast conform de hoofdregel van artikel 150 Rv dan ook volledig bij de werknemer.
