‘’Hoe zit het nu eigenlijk met de MH17-ramp? Is dat nou al helemaal afgerond?’’ Het zijn vragen die de leden van het Rechtsbijstandsteam regelmatig krijgen. Sander de Lang, van begin af aan als advocaat betrokken bij dit proces en lid van het Rechtsbijstandsteam, is daar geen uitzondering op. Hij geeft uitleg over de huidige situatie en kijkt vooruit naar wat er nog komen gaat binnen het MH17-proces.
Hoe raakte je betrokken bij deze zaak?
''Vanaf het eerste uur na de ramp werd ik gebeld door journalisten'', herinnert Sander zich. ''Dit was voornamelijk vanwege mijn expertise met vliegrampen.'' Drie weken later vond het eerste intakegesprek bij nabestaanden plaats. De nabestaanden zijn zelf op zoek gegaan naar advocaten. Het is niet onlogisch dat ze al gauw uitkwamen bij advocaten met een expertise op het gebied van vliegrampen. Een paar maanden later werd, vanuit de beroepsvereniging en Slachtofferhulp, voorgesteld om de krachten te bundelen.
Verschillende advocaten die individueel benaderd waren en gespecialiseerd zijn in vliegrampen vormen vanaf dat moment het Rechtsbijstandsteam. ''Als advocaten stonden we direct open voor deze samenwerking. Juist bij internationale vliegrampen is het belangrijk om als één team te opereren.'' Sindsdien zetten, na hier en daar een wisseling, Antoinette Collignon, Ruth Jager, Sander de Lang, Peter Langstraat, Maarten Pijnenburg, Arlette Schijns, Maya Spetter en Evert Wytema zich als het Rechtsbijstandsteam samen in voor de nabestaanden van de ramp.
Een unieke samenwerking als deze levert ook een blijvende, bijzondere band op. De zaak is niet alleen emotioneel, maar wordt ook zeer groot in de media besproken. Hoewel een aantal leden van het Rechtsbijstandsteam elkaar al kenden van de zaak na de vliegramp met Turkish Airlines in 2009, heeft deze zaak de advocaten nog nader tot elkaar gebracht.
Is het strafvonnis het belangrijkst?
Op 17 november 2022 veroordeelde de rechtbank Den Haag drie verdachten voor de moord op 298 inzittenden van MH17. Voor veel mensen die niet direct betrokken zijn bij de zaak lijkt de kous daarmee af.
Bijzonder aan deze zaak is dat het de nabestaanden en advocaten juist niet persé om de strafmaat gaat. De waarheid achterhalen was en is het doel. De waarheid is volgens het Rechtsbijstandsteam vast komen te staan door het strafproces. Dat is het allerbelangrijkste voor de nabestaanden.
''Wij, als Rechtsbijstandsteam, hebben het strafproces van dichtbij meegemaakt,'' legt Sander uit, ''en daarin hebben we alle bewijsmiddelen voorbij zien komen die tot de veroordeling hebben geleid. De twee belangrijkste vragen die de rechtbank heeft beantwoord zijn: was het een Buk-raket en waar was die Buk-raket afkomstig van? Aan de hand van al het bewijs; zowel het getuigenbewijs, het technisch bewijs als het forensisch bewijs, staat voor mij vast dat MH17 is neergeschoten door een BUK afkomstig uit de Russische Federatie. Daar heb ik geen enkele twijfel over.''
Hoe gaat het nu verder?
In februari 2023 heeft het JIT (Joint Investigation Team) aangegeven dat het onderzoek in het strafproces wordt stilgelegd. Dit gedeelte van de ‘zaak-MH17’ is hiermee (vooralsnog) afgesloten.
‘’Sinds 2016 loop er echter nog een andere procedure. Toen hebben wij namelijk namens een grote groep nabestaanden een klacht ingediend tegen Rusland bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.’’ Het team dat namens de nabestaanden betrokken is bij de zaak aan het Europees Hof is niet helemaal hetzelfde als het rechtsbijstandsteam in de strafzaak. In deze zaak aan het Europees Hof werkt een deel van het Rechtsbijstandsteam (Antoinette Collignon, Sander de Lang, Peter Langstraat, Maya Spetter en Evert Wytema) samen met Christa Wijnakker en Flip Schüller. Schüller werd toegevoegd aan het team vanwege zijn expertise in mensenrechten.
In 2019 heeft het Hof de zaak inhoudelijk in behandeling genomen en volgenden er meerdere schriftelijke rondes, totdat in 2020 ook de Nederlandse Staat een (eigen) klacht indiende tegen Rusland. ‘’Omdat deze zogenaamde Statenklacht met voorrang wordt behandeld ligt onze klachtprocedure voorlopig stil. Qua inhoud gaan de twee zaken wel over hetzelfde feitencomplex. Om deze reden hebben wij dan ook geïntervenieerd in de Statenklacht. Dit betekent dat wij als ‘third party’ onze zienswijze mogen geven. In april 2023 hebben we hiervoor een processtuk ingediend waarop de andere partijen mogen reageren. Naar verwachting wordt in oktober een datum bepaald voor een mondelinge behandeling’’. Een einduitspraak wordt pas over enkele jaren verwacht.
Wat is de impact van zo’n zaak op het persoonlijke leven?
Sander de Lang noemt deze zaak dé belangrijkste zaak in zijn carrière tot nu toe. Niet alleen vanwege de omvang en maatschappelijke impact, maar ook vanwege de vele emoties.
Met name de emotionele rollercoaster tijdens de periode waarin het spreekrecht uitgeoefend kon worden maakte op hem grote indruk. “Zo sprak mijn cliënt Peter op de eerste dag over het verlies van zijn drie minderjarige dochters. Ik kon mijn emoties nauwelijks onderdrukken en dacht dat het niet erger kon en ik vervolgens alles wel aan zou kunnen. Niets was minder waar. Veel verhalen in de 10 dagen waarin 105 sprekers aan het woord komen raken mij diep. Verhalen over stukjes lichaam die terugkomen over een periode van meerdere maanden, een vader die nog de body bag waarin zijn dochter zat mocht knuffelen. Een urn die mee de zittingszaal in wordt genomen, zodat de kinderen er toch ook bij kunnen zijn.” Deze verhalen zal ik niet meer vergeten.
Ook nu nog is de impact van de nog lopende MH17-zaak merkbaar: ''Zodra er iets in het nieuws is over MH17 sta ik meteen aan'', vertelt hij. ”Zoals recent het bericht vanuit Rusland dat Girkin, die door de Nederlandse strafrechter tot levenslang is veroordeeld voor het neerhalen van MH17, is opgepakt in Rusland. Mijn eerste reactie is dan dat ik hoop dat hij in de Nederlandse cel zijn straf mag gaan uitzetten. Maar Rusland levert geen eigen onderdanen uit. Hij is in Rusland opgepakt omdat hij kritiek had op Poetin. Hij zit nu achter de ‘verkeerde de tralies’. Hij is veroordeeld voor het neerhalen van MH17. Daar moet hij zijn straf voor uitzitten. Niet voor opruiing tegen Poetin.''
Al met al is het einde van deze zaak nog niet in zicht.
