SAP-advocaat Sander de Lang maakt deel uit van het Rechtsbijstandsteam MH17, dat nabestaanden van de slachtoffers bijstaat. Voor het Advocatenblad schrijft hij een blog over het strafproces MH17 in Den Haag.
Meer dan een jaar geleden begon het MH17 strafproces. Vandaag start eindelijk de inhoudelijke behandeling van het dossier met inmiddels meer dan 46.000 pagina’s en vele tienduizenden foto’s, geluidsfragmenten en video’s. De omvang van het proces is ongekend. Een korte terugblik op het eerste deel van het proces.
Covid-19
Op de eerste twee zittingsdagen van het MH17 strafproces in maart 2020 werden wij, de advocaten van de nabestaanden (ook wel het rechtsbijstandsteam MH17), op het Justitieel complex Schiphol (JCS) ‘belaagd’ door honderden journalisten van over de hele wereld. Een week later mocht er vanwege de uitbraak van Covid-19 en de intelligente lockdown slechts een handjevol journalisten de zitting bijwonen. Bovendien mochten de advocaten van het rechtsbijstandsteam niet allemaal tegelijk aanwezig zijn in de zittingszaal. Gelukkig werden alle zittingen via een livestream uitgezonden zodat nabestaanden, advocaten en media over de hele wereld de zittingen live konden volgen. Dit megaproces werd in ieder geval niet gestopt door Covid-19.
Het strafdossier
In de regiefase waren er 25 zittingsdagen verspreid over meerdere zittingsblokken. Tijdens deze zittingen dienden zowel het OM als de verdediging onderzoekswensen in. Wij, de advocaten van het rechtsbijstandsteam, concentreerden ons voornamelijk op verkrijging van het volledige strafdossier en de kaders waarbinnen de nabestaanden gebruik kunnen maken van hun slachtofferrechten. Aanvankelijk ging de rechtbank slechts gedeeltelijk mee met ons verzoek. Wij kregen de beschikking over de samenvattende processen-verbaal. Wij wilden meer en na herhaald verzoek kregen wij uiteindelijk het complete procesdossier. Dit alles wel onder de voorwaarde dat wij de stukken uit het dossier niet verder mochten verspreiden. We mochten de inhoud slechts mondeling met onze cliënten bespreken en niet delen met kantoorgenoten. Ook moesten we diverse veiligheidsmaatregelen nemen zodat de stukken uit het strafdossier niet via ons konden verspreiden. Dit betekende onder meer dat wij fysiek bij elkaar kwamen om onze bevindingen uit het strafdossier te bespreken. Tijdens deze bijeenkomsten verwijderden wij digitale devices zoals telefoons uit de ruimtes waar wij samenkwamen. Wij houden er serieus rekening mee dat we worden afgeluisterd.
Oekraïens recht
Vrij snel na de start van het proces kregen wij enkele vragen van de rechtbank. Onder meer de vraag of de nabestaanden een vordering kunnen indienen in deze strafzaak. Dit was een juridisch behoorlijk ingewikkelde vraag met zowel internationaal civielrechtelijke en strafrechtelijke aspecten. Mede op basis van extern advies over internationaal recht kwamen wij tot de conclusie dat de rechtbank bevoegd is om over de vorderingen te oordelen en dat Oekraïens recht van toepassing is op de beoordeling van de vorderingen. De rechtbank gaf in een voorlopige denkrichting aan het hiermee eens te zijn, zodat we de vorderingen konden gaan opstellen.
De vorderingen
Het opstellen van de vorderingen benadeelde partij was een monsterklus, die begon met het verzamelen van verschillende adviezen uit Oekraïne. Vervolgens moesten wij aan de hand van die adviezen bepalen welke nabestaanden een vordering zouden kunnen indienen. Hierna begonnen we met het verzamelen van bewijs ter onderbouwing van de individuele vorderingen. Wij kozen ervoor om foto’s van de slachtoffers toe te voegen aan de vorderingen. Maar dat vond ik heftig en confronterend. Ik voeg niet zomaar foto’s toe aan een dossier, maar foto’s van prachtige mensen die om het leven zijn gekomen, waarvan de nabestaanden nog dagelijks verdriet hebben. Uiteindelijk hebben we namens 290 nabestaanden, van de in totaal 570 nabestaanden die door ons worden bijgestaan, vorderingen tot schadevergoeding ingediend tegen de verdachten in het strafproces.
De schouw
Een belangrijk maar confronterend moment in aanloop naar de inhoudelijke behandeling was de schouw van de reconstructie van een deel van het vliegtuig. Deze reconstructie bevindt zich op de vliegbasis in Gilze-Rijen. Alleen de rechtbank, de procespartijen en enkele journalisten mochten aanwezig zijn bij de schouw. Publiek was niet toegestaan. Dit betekende dat het rechtsbijstandsteam de nabestaanden zou vertegenwoordigen. Voor de hangar waar de reconstructie zich bevond was een tent geplaatst waar de rechtbank de zitting opende. Vervolgens mochten de betrokkenen in diverse rondes de reconstructie bezoeken. De aanblik van het beschadigde vliegtuig vond ik erg indrukwekkend. Helemaal als je ‘binnen in het vliegtuig’ staat precies op de plek waar de 298 slachtoffers zijn omgekomen. Dat zorgde voor een brok in mijn keel. Zoals mijn collega Arlette Schijns het namens het rechtsbijstandsteam passend verwoorde:
“We kijken naar de resten van het vliegtuig waarin hun dierbaren de laatste momenten van hun leven hebben doorgebracht. Waarin zij hun noodlot in de ogen keken. Dichterbij de dood van de 298 slachtoffers kunnen we niet komen.”
De inhoudelijke behandeling
De komende dagen bespreekt de rechtbank eerst enkele belangrijke onderdelen uit het strafdossier. De enorme omvang van het dossier maakt het voor de rechtbank niet mogelijk om het dossier integraal te bespreken. Daarnaast maakt de afwezigheid van de verdachten het voor de rechtbank niet mogelijk om de verdachten te ondervragen over de onderwerpen/bewijsstukken die de rechtbank van belang acht. Ik ben benieuwd op welke onderdelen de rechtbank zich zal focussen.
Meer lezen?
Vorig jaar gaf Sander de Lang een persoonlijk kijkje achter de schermen in een serie blogs over het MH17 strafproces. Je leest zijn blogs via de onderstaande links:
- Blog 1: Het begin van 'de zaak'
- Blog 2: Het vertrouwen van de nabestaanden
- Blog 3: Strijden tegen een machtige tegenstander
- Blog 4: Voorbereiden op het strafproces
- Blog 5: Het proces is begonnen
- Blog 6: Dagboek van het MH17 proces
